मानपान की विवेक..? मराठा विवाहसंस्कृतीचा आरसा “लग्न म्हणजे आयुष्याचा निर्णायक टप्पा. पण मराठा समाजात हा टप्पा आजही बाह्यदाबांच्या ओझ्याखाली चुरडला जातो आहे. प्रतिष्ठेच्या झगमगाटात विवेक हरवताना दिसतो आहे.”

  मानपान की विवेक..? मराठा विवाहसंस्कृतीचा आरसा “लग्न म्हणजे आयुष्याचा निर्णायक टप्पा. पण  मराठा समाजात हा टप्पा आजही बाह्यदाबांच्या ओझ्याखा...

 मानपान की विवेक..? मराठा विवाहसंस्कृतीचा आरसा

“लग्न म्हणजे आयुष्याचा निर्णायक टप्पा. पण  मराठा समाजात हा टप्पा आजही बाह्यदाबांच्या ओझ्याखाली चुरडला जातो आहे. प्रतिष्ठेच्या झगमगाटात विवेक हरवताना दिसतो आहे.”

थाटमाटाशिवाय लग्न म्हणजे लग्नच नाही का.?

विकास पाटील धरणगाव

(संपादक -:- हेमकांत गायकवाड)

आजही बरेच मराठा कुटुंबीय लग्नाची व्याख्या ‘धम्माल खर्च, पाचपंचवीस पुढारी, गल्लाभरून गावजेवण, ढोलताशा, लाखोंचा रुखवत आणि पानसुपारीच्या पेटाऱ्यांपुरती’ मर्यादित ठेवतात. लग्न म्हणजे कौटुंबिक थाट मांडण्याचं आणि समाजासमोर ‘आपलं बळ’ दाखवण्याचं साधन बनलं आहे. यातून होणाऱ्या आर्थिक, मानसिक आणि सामाजिक दडपणांचं कोणीच गांभीर्याने चिंतन करत नाही.

प्रेम, विचार, व्यक्तिस्वातंत्र्य यांचं काय.?

लग्न ठरवताना सर्वाधिक चर्चा होते ती ‘कुळ कोणतं?’, ‘नातं कुठं लागतं?’, ‘खानदानी आहे का?’ या मुद्द्यांभोवती. पण दोन व्यक्तींना एकत्र आयुष्य घालवायचं आहे, यासाठी त्यांचा विचार, स्वभाव, दृष्टिकोन, शिक्षण, आणि परस्पर संवाद महत्त्वाचा असतो हे समाज विसरतोय. घरातील मुलंमुलींची पसंती दुय्यम ठरते. हेच वैचारिक दारिद्र्य पुढे ऑनर किलिंगसारख्या भयावह घटनांना कारणीभूत ठरतं.

दहावा की प्रदर्शन.?

काही ठिकाणी तर ‘दहावा’ देखील ‘सोहळा’ बनला आहे. मृत व्यक्तीच्या स्मृतीपेक्षा ‘किती लोक जेवले?’, ‘कोणकोणते बाबा बुवा बोलवले?’, ‘किती खर्च झाला?’ यावरच चर्चा रंगते. यातून श्रद्धेच्या नावाखाली एक प्रकारचा सामाजिक दिखावा रूढ झाला आहे.

शिक्षण, समानता, आत्ममूल्य या बाबी गौण का.?

मुलं किती शिकलेत, त्यांच्या भविष्याची दिशा काय आहे, स्त्री-पुरुष समानतेबद्दल त्यांचे विचार काय आहेत हे प्रश्न लग्नाच्या चर्चेत क्वचितच विचारले जातात. काही ठिकाणी तर “मुलगी शिकलेली असली तरी चालेल, पण खानदानी सासर पाहिजे”, हे विचार आजही ऐकू येतात. ही बाब केवळ कालबाह्य नाही, तर सामाजिक प्रगतीला अपायकारकही आहे.

भ्रांत अस्मिता आणि वर्गदरी

खोटी जहागिरी, कुजबुजलेली प्रतिष्ठा आणि वरवरच्या संबंधांचा अभिमान मराठा समाजाच्या विचारधारेवर अधिराज्य गाजवत आहे. भूमिहीन गरीब मराठा आणि श्रीमंत जमीनदार मराठा यांच्यात फक्त आर्थिक नव्हे, तर मानसिकतेचीही भीषण दरी आहे. शिक्षण, महिला स्वातंत्र्य, आणि आधुनिक मूल्यांमध्ये वाटचाल करणाऱ्या मराठ्यांना अजूनही परंपरावादी चौकटींत अडकवलं जातंय.

समाजासाठी सजगतेची वेळ आली आहे

मराठा समाजाने अनेक थोर, क्रांतिकारी व्यक्ती दिल्या आहेत छत्रपती शिवाजी महाराजांपासून ते शरद जोशी, अण्णा भाऊ साठे, आणि पु.ल. देशपांडे यांच्यासारखे विचारवंत. पण याच समाजात बुरसटलेले, मागास, आणि अमानवी विचार आजही पाय रोवून आहेत, हे दुर्दैव आहे.

आता वेळ आली आहे आपल्या विवाहसंस्कृतीकडे पुनःपाठीनं पाहण्याची. लग्न ही मानपानाची गोष्ट नसून सहजीवनाची, विचारांची आणि परस्पर आदराची बांधिलकी आहे हे समजून घेणं आवश्यक आहे.

मराठा समाज संपूर्णपणे मागास आहे, असं म्हणणं योग्य नाही. अनेक विवेकी, पुरोगामी, समतावादी विचारांचे मराठे सर्वदूर कार्यरत आहेत. पण त्यांचं प्रमाण वाढवणं, सामाजिक पातळीवर संवाद घडवणं, आणि खोट्या प्रतिष्ठेच्या साच्यांपासून समाजाला मुक्त करणं हे आजचं सर्वात मोठं आव्हान आहे. विवेकाने जगू या. दिखावा नव्हे विचार महत्त्वाचे ठरू द्या.

लेखक:

उमेश शोभा शहादू मराठे

Founder & Executive Director

Freelancer Election Campaign Management Company

मो.: 9673972221

umarathe757@gmail.com